
anGelou
ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΚΑΙ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟΤΗΤΑ
στην σύγχρονη τέχνη.

(Προσχέδιο έκθεσης: Ευέλικτη ζώνη των καινοτόμων δράσεων, φηφιακή εποχή – νέες τεχνολογίες. Συζήτηση στο Art-act στις 15-10-2007.).
Πολλές φορές ταυτίζουμε το καινοτόμο με το επαναστατικό. Μπορεί κάτι να είναι καινοτόμο αλλά όχι επαναστατικό. Άλλες φορές οικουμενοποιούμε την αλήθεια μας σε έναν κόσμο που από την εποχή του Popper και του Kuhn πάψαν οι οικουμενοποιήσεις. Θα προσπαθήσω να καταδείξω μερικές παγίδες μέσα από διάφορες συγχύσεις παίρνοντας θέση πάνω στα θέματα της καινοτομίας και της επανάστασης ξεκαθαρίζοντας ότι αυτό που ορίζω αποτελεί μια προσπάθεια ορισμού μιας συγκεκριμένης αλήθειας.
Ο παραμορφωμένος – συγχυσμένος - διαιρεμένος – καταργημένος, άνθρωπος – κόσμος στις εκφάνσεις της τέχνης αποτελεί την προσπάθεια επικράτησης ενός νέου παραδείγματος, μια νέα ουσίας, αξίας, αλήθειας, ομορφιάς ως σύστημα θεώρησης των πραγμάτων. Παραπέμπω αλλά δεν ταυτίζομαι με τον Νιτσεϊκό εξωραϊσμό της σκληρής πραγματικότητας που έρχεται να δημιουργήσει η τέχνη. Συμπέρασμα και άποψη μου: μέσω της τέχνης δεν συντελείται επανάσταση για έναν καλύτερο κόσμο. Καταφανώς μια τέτοια ιδέα αποτελεί ρομαντικό ιδεολόγημα. Η τέχνη το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να συμμετέχει στην έκφραση των επαναστάσεων.
Η κυρίαρχη τέχνη κυρίως τους τελευταίους δύο αιώνες αποτελεί έναν Μιθριδατισμό, μια εξοικείωση με τις δηλητηριώδεις όψεις μιας μεταλλασσόμενης δυτικής κοινωνίας, μια προσαρμογή σε αλλιωτικές καταστάσεις της βιομηχανοποίησης. Τελευταία το κλειστοφοβικό και κενό της περιβάλλον τέχνης αντανακλά όψεις ενός ψυχικού θανάτου, όψεις που γίνονται στο τέλος γραφικές, αυτονόητες υποστάσεις της ύπαρξης μας. Οι επαναστατικές τέχνες που γνωρίσαμε τον 19-20ο αιώνα είναι κύρια συμμέτοχες στην καθιέρωση ενός νέου είδους αλήθειας και ομορφιάς, δηλαδή στην επιβεβαίωση των κοινωνικών συμφραζομένων ( δομών, λειτουργιών ) από τις οποίες κατουσίαν ορίστηκαν.
Ο κόσμος πάει μπροστά με τα πόδια και το κεφάλι. Η τέχνη παρέχει το κεφάλι που χρειαζόμαστε.
Οι καλλιτέχνες ( και εδώ τους περιλαμβάνω όλους χωρίς αξιολογικές διαφοροποιήσεις) είναι αδύναμοι να ορίσουν διαφορετικές από τις ισχύουσες καταστάσεις. Αυτή είναι όμως η κύρια υπεροψία και μισαλλοδοξία τους. Τον Ρομαντισμό, τον Ρεαλισμό, τον Εξπρεσιονισμό ο καπιταλισμός τους έβαλε στα βιβλία. Ένα πιο νέο παράδειγμα: Η πράξη της οδήγησης της τέχνης στο σημείο Ο δεν αποτελεί επαναστατικό θάρρος. Δηλαδή η τέχνη κυρίως από τον 18Ο αιώνα μέχρι σήμερα βάζει ψευδή διλήμματα: Η εννοιολογική τέχνη σημαίνοντας την ρήξη της σχέσης υποκειμένου (ως διαδικασίες σκέψης) με το αντικείμενο (ως υλικό αντικείμενο της τέχνης) σημαίνει το τέλος ή την υποβάθμιση της ιδέας ότι το αντικείμενο αποτελεί αξία. Αυτό όμως που μας οδηγεί; Στην τεχνολογία των κυκλωμάτων, στο internet στην αξία της πληροφορίας που αποτελεί το νευρικό σύστημα της σημερινής κοινωνίας. Η τέχνη στην υπηρεσία της οικονομικοτεχνολογικής αλλαγής.
Η τέχνη σήμερα που μερικοί την βάφτισαν μεταμοντερνισμό, καταλαβαίνει τα αδιέξοδα που παρόλα αυτά τα δέχεται χάριν της χρηματιστηριακής τους αξίας. Η λειτουργία της παραμένει ένα παιχνίδι χωρίς νόημα, ανόητο, ένα παιχνίδι της πρωτοτυπίας και του νεωτερισμού, που ως πράξη σημαίνει μονάχα την επικύρωση της αξίας του καινούργιου ως αντανάκλαση της κοινωνικής πραγματικότητας της μαζικής κατανάλωσης προϊόντων και πληροφοριών που αποτελούν το νέο και πιο εξελιγμένο είδος προϊόντος. Βρισκόμαστε στην εποχή που ο νεωτερισμός συνδέεται με την ανάπτυξη και αυτή με την πρόοδο. Μια τέτοια νεοτεριστικότητα επιδιώκουμε;
Ένα ακόμα επακόλουθο στην τέχνη του σήμερα είναι το χάσιμο του μέτρου στοιχείο που αποτελεί επίσης την βάση της απάνθρωπης και χωρίς αναστολές, δράσης του ανταγωνισμού που εκφράζεται από την Αμερικάνικη τέχνη από τον πόλεμο και ύστερα από την τέχνη της υφηλίου μετά την διεθνοποίηση της. Το κενό που δημιουργείται – και εκφράζεται ως αξία στην κυρίαρχη τέχνη και τα ΜΜΕ πρέπει να καλυφθεί από την μαζική υστερία της κατανάλωσης και τις βιομηχανίες. Κυρίαρχες τέχνες (αυτό ας το χωνέψουμε) είναι η διαφήμιση, η τηλεόραση και ο κινηματογράφος που συνεχίζουν την περιθωριοποίηση των καλών τεχνών από τις αρχές του 18ου αιώνα και που συνεχίζουν να υπάρχουν ως παράδοση κατά τον τρόπο που υπάρχει ακόμα ο θεσμός της βασιλείας στην Αγγλία.
Είναι ίσως παράξενο για τον μη υποψιασμένο ότι όλες οι προσπάθειες αποφυγής του αδιεξόδου εικονογραφούν το αδιέξοδο και την απουσία νοήματος. Η κυρίαρχη τέχνη κάνει εν τέλη αυτό: δημιουργεί στερεότυπες δομές, συμβολικές και εννοιολογικές παραστάσεις του χώρου, του κυρίαρχου συστήματος. Άλλες τέχνες, γιατί πάντα υπάρχουν παρακρούσεις, είναι αυτές που ξεφεύγει από τα παραδεκτά «παραδείγματα» εικονογραφώντας άλλα ελάσσονα συστήματα(ομάδων-λειτουργιών) και πρόκειται τέχνες ελάχιστα δημοφιλείς εφόσον η αξιολόγηση και τα ζητήματα αξίας και αλήθειας ορίζονται μονάχα μέσα στις ιστορικές τους ανάγκες και τα κοινωνικά τους συμφραζόμενα.
Τα έργα τέχνης στο σύνολο τους αποτελούν «παραδείγματα» του κοινωνικού-οικονομικού- τεχνολογικού- ιστορικού πλαισίου. Αποτελούν εκδοχές κοινωνικής οργάνωσης και τάξης, σφραγίδες του κατεστημένου όταν μιλάμε για «νόμιμη» τέχνη και αντιδράσεις – αντιθέσεις - διαφοροποιήσεις όταν μιλάμε για τέχνη περιθωριακή. Κάθε όμως διαχρονική τέχνη εκφράζει πάντοτε έναν σταθερό και επομένως διαχρονικό βιολογικό – ψυχολογικό «σκληρό πυρήνα» του ανθρώπινου όντος.
Το σχήμα που μόλις περιέγραψα φαίνεται ότι δομεί την ανθρώπινη εμπειρία μέσω της τέχνης. Η τάση να συμβολοποιούμε είναι αυτή που μας κάνει ανθρώπους και γι αυτό υπάρχουν λογής- λογής καλλιτέχνες που όλοι τους εκφράζουν αυτό που νιώθουν και καταλαβαίνουν ή επιλέγουν. Τελικά είτε μας αρέσει είτε όχι η ανθρώπινη εμπειρία ορίζεται μέσα στην ιστορία και όχι έξω από αυτήν. Και ο καθένας διαλέγει την θέση του σε αυτήν.
Όλοι μας αυτό που κάνουμε είναι να υιοθετούμε ένα μέρος της βασικής «εγκυκλοπαίδειας» του καιρού μας. Με τον όρο «εγκυκλοπαίδεια» νοείται το σύστημα που μέρος του είναι η γλώσσα και οι ορισμοί της, οι θέσεις της επιστήμης, η νοοτροπία, τα στερεότυπα, ο τρόπος λειτουργίας μας. Ένας άλλος χώρος, το σταθερό βιολογικό μας υπόβαθρο σήμερα επηρεάζεται εντατικά από την μαζικότητα αλλά και από την τεχνολογία που δημιουργεί η επιστήμη που είναι και αυτές υποχείρια του καιρού τους.
Ελπίδα για μερικούς σήμερα είναι μια αλλαγή του περιεχομένου της τέχνης που μπορεί να αποτελέσει η διπλή κατεύθυνση της πληροφορίας. Με τις σύγχρονες τεχνολογίες φαίνεται να υπάρχει η δυνατότητα ώστε να εισαχθεί ένα άλλο είδος αισθητικής στην επικοινωνία σε αντίθεση με μια άλλη δυνατή τάση που θέλει να προκαλέσει, μονομερώς κατευθυνόμενη, ακραία καταναλωτική αδηφαγία. Κρίσιμο ερώτημα και κοινωνική διαπάλη σήμερα, αποτελούν τόσο τα όρια αλλοίωσης αυτού του «σκληρού ανθρώπινου πυρήνα» όσο και το αποτέλεσμα - χαρακτήρας ενός μεταλλαγμένου ανθρώπινου όντος. Αυτόν τον προβληματισμό καταθέτω στην δημιουργική σκέψη του αναγνώστη.